DOLAR 0,0000
EURO 0,0000
STERLIN 0,0000
ALTIN 000,00
BİST 00.000
Metin BOSNAK
Metin BOSNAK
Giriş Tarihi : 26-04-2022 01:49

FERMAN VE FETVA

 

Osmanlı toplum düzeni ve siyasetinde İslam dininin önemli bir yeri vardı. Ancak Osmanlı Devleti teokratik bir devlet değildi. “Devletin bekası” ve “fitneye mani olmak” için İslam’ın emretmediği, hatta yasakladığı kimi uygulamaları Fatih Sultan Mehmet dâhil olmak üzere Sultanların yaptığı bilinmektedir. Bunlar arasında “kardeş katline” cevaz veren ferman da vardır. Ferman ve fetva Osmanlı’nın Devlet ruhunda eritmek istediği iki bedendi. Ancak bazı zamanlarda fetva diyanetin değil siyasetin niyetine göre şekillenmiştir.

Osmanlı, Osman Bey’in meşhur rüyasından itibaren İslam’ı ve Devlet bekasını esas almıştı. Devletin kuruluşundaki mitoloji ile tarihin karıştığı rüyada Devletin sütunlarına yönelik iki unsur da vardır. Rivayeten aktarılan rüyalar birbirini tamamlayan ve devletin felsefesini oluşturan mahiyettedir. Bu rüyalar belki Osman Bey için “sadık rüya” tarzındadır. Ancak rüyanın yorumu, aktarıldığı şekliyle, geriye dönük okumalardan ibaret görünmektedir.

Birincisi, Devletin Müslüman niteliğine dairdir: “Osman Bey bir gün Şeyh Edebali’nin evinde misafir olmuştu. Gece, vakit hayli ilerleyince istirahat etmek üzere odasına çekilmişti. Fakat yatmak üzereyken rafta gözüne ilişen Kuran-ı Kerim'e saygısından dolayı yatamadı. Uyuyamadı. Kuran'ı alıp okumaya başladı. O gece sabaha kadar Kuran okudu. Tam 6 saat. Hikmet-i İlahi, Osman Gazi Han'ın Kuran'a olan bu saygısından dolayı her okuduğu saate 1 asır lütuf edilmiş, hanedanı 6 asır hükümdar olmuştur 7 cihana.”

Görüldüğü gibi, Devletin altı asrı ile altı saatlik Kur’an okuma faslı hizmete mütekabildir. Aşikâr olan şu ki, bu tarihsel-mitolojik bir “yeniden” okumadır. Yani, Osmanlı’nın altı asırlı ömrünü dine hizmeti temsil eden ve saatlerle hesaplanmış bir geri okumadır. “Yedi cihan” da bu anlatının bir diğer uzantısıdır. Malum olduğu gibi, Arapçadaki, “yedi” “altı” rakamında sonra gelen “yedi” rakamından çok, “her” ya da “çok” anlamında kullanılmaktadır.  

Diğeri ise, Devletin bekasına dair olan rüyadır: “Vakit sabah ezanına yaklaşmışken, yorgunluk ve uyku da bir hayli bastırmışken, Kuran elinde, yaslandığı yerde, tatlı bir uykuya daldı Sultan Osman Han. Uyurken bir rüya gördü. Rüyasında kendisi Şeyh Edebali'nin yanında yatıyordu. Edebali'nin göğsünden bir hilal doğdu. Hilal biraz yükseldikten sonra büyüdü, büyüdü ve dolunay haline gelince kendisinin göğsüne girdi. Daha sonra göğsünden bir ağaç bitip büyümeye, yükselmeye başladı. Bir çınar ağacıydı bu. Büyüdükçe yeşerdi, güzelleşti. Dallarının gölgesiyle bütün dünyayı kapladı, dünyanın her tarafından insanlar grup grup gelip bu çınarın gölgesine giriyorlardı, çok mutlu ve neşeliydiler.”

Yani, Osman Bey ikinci rüyada, Edebali’nin rehberliğiyle Devleti kuracaktır. Sultandaki iktidar ile Edebali’deki rehberlik bir araya gelecektir. Edebali dostudur, şeyhidir ve pederi de olacaktır. Hem bilim adamı hem din âlimi olan—ki gelenekte zaten “dini” ve “ladini” bilim ayrımı yoktu—Edebali’nin kızıyla evlenmesi, Devlet siyasetinin dinin ve bilimin rehberliğindeki boyutunu ifade eder. Hilal devletin yücelere çıkacağını, gökten yere dolunay olarak inmesi Devletin ilahi yardımına dair işareti, çınar da serpilip büyüyeceğini ve uzun ömürlü olacağını anlatmaktadır. Türk Hakanı Osman Bey’in Edebali’nin kızıyla evlenmesi Devletin Müslüman-Türk niteliğine vurgu yapmaktadır. Yani bu izdivaç da sembolik önemi haizdir.   

Dahası, Osmanlı’da Sultan ve Şeyh Devlette mezcedilen, ama ayrı iki gücü remz ediyordu; Sultanın dünyevi iktidarına, uhrevi rehberliğin yok göstermesi. Henüz Şeyh Edebali var, ama Şeyhülislam yoktu; Halifelik Araplardaydı. Hilafet Osmanlı’ya geçtikten sonra, Sultan siyasi iradeyi, Şeyhülislam dini iradeyi temsil ediyordu. Şeyhülislam siyasi iradenin, dini açıdan değerlendirmesini yapardı; ancak, mutlak anlamda Şeyhülislamın fetvası esas alınacak diye bir şey yoktu. Siyaset ve Devletin idaresi dini içtihadın önüne geçebilirdi.

Yani, “fetva” makamı bir “danışma” hizmeti sunar, yürütme ise tamamen ferman makamı olan Sultan’ın iradesine göre yapılırdı. Orada esas olan da yine Devlet işlerinin gereği, diplomasinin pratik esasları olurdu. Dolayısıyla, hem dini hem siyasi otorite kendi yetki alanlarını kabullenir, yekdiğerine doğrudan müdahale etmek istemezdi. Dini ile siyaset arasındaki ilişki zımni bir mutabakata dayanırdı.

Osmanlı’da fetva ve ferman makamları arasında fazla sürtüşmenin olmaması iki nedenledir. Birincisi, Osmanlı’da Sultan daha küçük yaşlardan itibaren, diğer bilimler yanında—Şeyhülislam kadar olmasa da--dini bilimleri de tahsil eder, geleneksel sanat ve edebiyata dair dersler alırdı.

Öte yandan, Şeyhülislam da dini bilimler yanında—Sultan kadar olmasa da--siyaset, felsefe, sanat ve edebiyat alanında eğitim alırdı. Bu nedenledir ki, hem sultanlar hem de şeyhülislamlar arasında sanat ve edebiyat erbabı insanlar olmuştur. Müstakil edebiyatçı kadar yetenekli şair sultanların ve Şeyhülislamların olması gelenek içindeki çok yönlülüğü göstermektedir. Şeyhülislam Yahya’nın büyük şair olduğunu şairler de kabul ederler. Nice beyti var ki, berceste makamındadır. Onlardan bir tanesi şöyledir: “Mescitte riyapîşeler eylesin ko riyayı/ Meyhaneye gel kim, ne riya var ne mürai!”

Aynı şekilde Baki, Kanuni Sultan Süleyman'ın yalnız sevdiği değil, çok da saygı duyduğu bir şairdi. Öte yandan da, “döneminin en önemli âlimlerinden biriydi.” Çok parlak bir eğitim almış ve genç yaşta profesörlüğe yükselmişti. Baki ömür boyu Kanuni'den ve sonra da İkinci Selim ve Üçüncü Murat'tan büyük saygı gördü. Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerine kadar yükseltildi. Ancak şeyhülislam olamamıştı. Biraz şairane kapris biraz da kadirşinaslık beklentisi ona, “Kadrini seng-i musallâda bilip ey Bâkî /Durup el bağlayalar karşına yârân, sâf sâf” yazdırmıştı.

Osmanlı Halifelik unvanını çok geç kullanmaya başladı. Kullanmaya başladığında ise zaten siyasi ve dini otorite, ferman ve fetva makamı arasındaki ilişki bozulmuştu. Bu bozulma Osmanlı’nın çöküş döneminde oldu. Şöyle ki, Yavuz Sultan Selim 1517'de Mısır'ı alıp Memlûk egemenliğine son verince Halife III. Mütevekkil'den halifeliği devraldı ve Kahire'de korunan kutsal emanetleri de İstanbul'a getirtti. Mütevekkil’in “Mekke Medine’nin hâkimiydi.” Yavuz Selim “Mekke-Medine’nin Hizmetkârı” unvanını aldı. Ne ki, Osmanlı padişahları uzun süre “halife” unvanını kullanmamışlardır.

Osmanlı bu kurumu ancak Devlet parçalanmaya başlayınca, Müslümanların birliğini sağlamak ve Devlete destek sağlamak için devreye soktu, onun gücünden yararlanmaya çalıştı. Yani Şeyhülislam “İslami”  konularda fetva makamı olarak devam ederken, Halife unvanı Sultanı hem dışarıya hem de içerdeki dağılan birliğe “tevhit” aşısı oldu.

Çökmekte olan Devlet halifeliği yani İslam’ın “birlik” remzini yeniden toparlanmak için yetmedi. Pek de başarılı olmayan bu çabalardan sonra yeni Türkiye'nin doğuş süreci içerisinde, hilafetin saltanattan ayrılması amacı güdülürken hilafetin bir süre devamı ama Sultan’a desteğinin kalkması amaçlandı. Yeni Devletin hem meşruiyet gerekçesi hem de güç kaynağı olacak bu ayrışma saltanatın kalkması gerekiyordu. Türkiye Büyük Millet Meclisi önce 1922'de saltanat ile halifeliği birbirinden ayırarak saltanata son verdi, 3 Mart 1924'te yürürlüğe giren bir yasayla da halifeliği kaldırmıştır.

Ya sonrasında?

Diyanet İşlerine Başkanlığı der ki:

“Osmanlı Devleti'nde din işleri Meşihat Makamlığı'nca Şeyhülislam eliyle yürütülürdü. 1920 yılında Ankara'da kurulan Meclis Hükümetinde Meşihat, "Şer'iye ve Evkaf Vekâleti" adıyla "Bakanlık" olarak yer almış, 1924 'e kadar da bu statü aynen devam etmiştir. Din hizmetlerinin politikanın dışında ve üstünde tutulması gerçeğinden hareketle 3 Mart 1924 tarihinde Şer'iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılarak yerine, 429 sayılı Kanunla, Başvekâlet bütçesine dâhil ve Başvekâlete bağlı Diyanet İşleri Reisliği, bugünkü adıyla Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur.

Millî Mücadele yıllarında büyük hizmetler vermiş, idarî tecrübesi olan ve uzun zaman Ankara Müftülüğü görevinde bulunan Börekçizade Mehmet Rıfat Efendi, 1 Nisan 1924 tarihinde Diyanet İşleri Reisliğine getirilmiştir. En yüksek devlet memuru maaşı alan Diyanet İşleri Reisine, bakanlara verilen kırmızı plakalı bir makam aracı tahsis edilmiş ve protokoldeki yeri de bu özelliklere göre belirlenmiştir.”

Eski Diyanet İşleri Başkanı Bardakoğlu’nun dikkat çekmek istediği nokta da “kırmızı plakalı araç” ve Diyanetin protokoldeki yeriydi. Hani elçiye zeval olmaz…

 

 

NELER SÖYLENDİ?
@
Metin BOSNAK

Metin BOSNAK

DİĞER YAZILARI MUHSİN BAŞKAN Mum Titrer Hanemizde Ülkücülük CHP'yi Ne Zaman Sevdim İSLAMCILIKLA MÜSLÜMANI, TÜRKÇÜLÜKLE TÜRKÜ YABANCILAMAK SOSYAL MEDYANIN SOS'LARI PARALEL YAPI Bosna'daki Türk Üniversitesi: IUS DER SPİEGEL "BOYUN EĞME" DİYOR DEVRİM Mİ DEDİNİZ? BİRLİK VE BERABERLİK NEDİR? DİL TARİH VE İDEOLOJİ AYNAYI ARAMAK... MAKULLER AKİLLERE KARŞI VEDA HUTBESİNİ OKURKEN HİNLİK VE HAİNLİK ÖTESİNDE TARİHE BAKMAK ALPEREN OLMAK BİR HİLAL BİR İHTİLALDİR DELİLİĞE ÖVGÜ AŞK'A DAİR YAKLAŞIMLAR BİLİM, İDEOLOJİ VE DARVİNİZME DAİR YALAN DÜNYADA GERÇEK TARİH OLUR MU? DELİ DUMRUL'UN KÖPRÜSÜ ORTAYA KARIŞIK HALLERİMİZ EFKAR VE HERZELER YUSUF, ŞEHİR VE TABUYA DAİR EĞİTİME NEDEN HAYIR? EFKAR VE HERZELER "ADAMLARIN" PLANI HER ZAMAN TUTAR MI? İNGİLİZ'CE KONUŞMAK... BEN ÖLÜNCE KİM KALIR? BİLMENİN MALİYETİ NEDİR? BU ÜLKEYİ ANLAMAK... NİYET TAVŞANLARI VE TARİH ŞERİF MARDİN VE CUMHURİYETİN GETTOLARI BAYRAMLARDAN BAYRAM BEĞENMEK AŞKIN BAR/KODU MEVSİM SONU İNDİRİMLİ LİBERALCİLİK YOL DA İÇİMİZDE SEYYAH DA! OSMANLI NE ZAMAN ÖLDÜ? SÜRGÜN KAYIP MEDENİYETİ ARARKEN... KÜRDİSTANA DAHA NASIL YARDIMCI OLABİLİRİZ? İKİNCİ YEŞİL KUŞAK PROJESİ MHP NEREYE GİDİYOR? NASIL BİR GENÇLİK? KİM KORKAR EBU ZER'DEN? MEHDİ NE ZAMAN GELECEK? "GÜZEL VE YALNIZ ÜLKE"YE Milliyetçilik ve Kürtler İLETİŞİM VE PROPAGANDA BATILILAŞMAK TWITTER'DA KENDİMİZİ OKUMAK "DANIMARKA ÜLKESİNDE KOKUŞAN ŞEYLER" BİSİKLETİN İSLAMİ OLANI FİRAVUN VE HİÇ'LİK KAMUSAL ALAN DÖNÜŞTÜ MÜ? KADIN, ŞEYTAN VE ÖLÜM ÇEVRİM İÇİ AHLAK ÖLÜM VE YAŞAMA KORKUSU KISKANÇLIĞIN KISKAÇLARI 11 Eylül ve ABD YA 12 EYLÜL SONRASI? Korku ve alkışlar arasında Ortadoğu AYDIN, MÜNEVVER VE ENTELEKTÜEL ORTADOĞU'DA OLANLARI ANLAMAK KAVGA NEREDE? KAVGA NEREDE? ORTADOĞU'NUN YENİDEN TASARIMI SUSMAK, PUSMAK VE BİRLİK DİL VE TARİH KAVGAMIZ HOLİGARŞİ Said Nursi ve Cemaat algısı Size “İslamî alt-çevre” diyebilir miyim, “abi”? MUHAFAZAKÂRLIK NEDİR? TÜRK LİBERALİZMİ AŞK MI MAŞUK OLAN? DİN'ERCİLİK SİVİL İTAATSİZLİK NEDİR? NEDEN KÜRT ÇALIŞMALARI ENSTİTÜSÜ? DEĞİŞİM İDEOLOJİSİ VE LİBERAL PROPAGANDA 12 EYLÜL SONRASI UZLAŞMA LİBERAL STATÜKOCULUK UYKUYU ÖLDÜRMEK "EKSİK ETEK" BABİL, DİL VE PROPAGANDA DENKTAŞ'IN ÖLÜMÜ AİKİDO VE "KÜRDİSTAN" DEĞİŞİM TÜRKÇE VE İDEOLOJİ "KASIMPAŞALI" BAŞBAKAN "İBRAHİMİ DİNLER" BİLİMLE DİNİ UYUŞTURMAK KOLTUĞA OTURAN VE KOLTUĞUN OTURDUĞU İNSAN TEMCİT PİLAVI VE YENİ OSMANLI RODRİGEZ NEDEN LİBERAL OLAMAZ? BEN'SİZLİĞE ŞİİR TOPKAPI'DAN DOLMABAHÇE'YE DÜŞERKEN ERBAKAN'I ÖZLERKEN MÜSLÜMAN VE İSLAMCI İSLAM VE FEMİNİZM KAÇIRILAN GÜNDEM BIDEN NOTLARI DEMOKRASİDE KİM KİM ÖPÜYOR ARAF'TA TARİHLERDEN TARİH BEĞENMEK İKİNCİ YEŞİL KUŞAK PROJESİ ARAFTAKİNİ ÖZLEMEK Hayatta Sürgün Olmak AKADEMİSYENLİK KÜRESEL KARADUL TEFRİKALARI GÜNCELLENEN MESİHİ BEKLERKEN TÜRKİYE KOLTUK, TURNUSOL VE KİMLİK BOSNA'DA BİR TÜRK ÜNİVERSİTESİ KOVBOY MEHTERANLA JAZZ ÇALARKEN Amerika ve Anti-Amerikan Kimlikler AMERİKAN KİMLİĞİ VE ŞEYTANLARI DÖNÜLMEZ AKŞAMIN UFKUNDAYIZ KUTLU VEDA DEĞİŞİMİN TÜRKÇESİ VE UYANIŞ TANRI, İNSAN VE TAKVİM ÖDLEK ÖCÜNÜ ALDI MI? Millet Olabildik mi? Zaman, medeniyet ve din Zaman, medeniyet ve din Mehdi’yi beklerken ORTADOĞU VE YENİ İNSAN Kediler, Fareler ve Vatan Kürşat olma vaktidir Gülün Adı, Kadın ve Takva İslamo-Amerikancılık EBCET, CİFR VE TARİH SÜBJEKTİF OLMANIN FAZİLETİ DİPLOMASİMİZ NEREYE? İSTİKLAL MARŞI YENİDEN YAZILABİLİR Mİ? KOKUŞAN BİR ŞEYLER VAR! KÜRESEL KARADULUN AĞLARINDA "Yeni Osmanlı"nın Yeni Haçlılara Yardım Tezkeresi KATLİAMERİKA MAHALLE, BASKILAŞIM VE FİKİR NAMUSU YARASANIN ÇIĞLIĞI VE DİPLOMASİ Ay lav yu, Cani! AŞKIN HALLERİ DOKUZ HECELİLER FİRAVUN... Kadın'ım... 28 Şubat ve Erbakan KADDAFİ'DEN KESESİ Ve Yine Karşınızda Renan, Sykes ve Picot Democoupracy mübarek olsun! FULL'er Yapalım mı, Abi? Ortadoğu'da Sezaryen Mısır'da Karaoke Devrimi Mısır'ı Okurken Obama ve ikinci yeşil kuşak projesi (I) Bir Ortadoğu Masalı Mutlu Oligarşiden Kutlu Oligarşiye Ey zahit, şaraba eyle ihtiram! Bilinç ve Sürgün İbrahim, devir içimdeki putları! İdeolojik dil ve Teolojik Tarih Pardon, Size Demokrasi Diyebilir miyim? Paralel Evren, Küresel İslamcılık Erkekler ne zaman "adam" olur? "Millî" Küreselleşme? AK'Kışşş Kimliklerin Kurdu “Hiç” i öğrenmek GELENEK VE MANKURT Küresel tapınak, yerel rahipler ve Hipnoz Çift-düşün, yeni-konuş! Batı'yı ararken... Aforoz’malar… Halife Ömer Hayek’i ne zaman okumuştu? AĞLAMAKTAN ÇAĞLAMAYA DOĞRU KÜRT'AJ Shalom, Kürdistan! İstiklal marşını yeniden yazmak İslam, Millet, Hilafet ve Siyaset Amerika düşmansız olabilir mi? Mustafa Reşit Paşa'ya Mektup Keşif... Babil’in dil’beri Medeniyetlerin neyi çatışıyordu? Tarihi hangi hikâyeci yazar? Zihin Kontrolü ve Kült YUMURTANIN AK'I, SARISI Ebu Zer’in günlüğü Her şey zıddı ile mi kaim? Melamilik “marka” mıdır? Melâmilik Bir ayrılık, bir yalnızlık, bir ölüm AŞKA DAİR NE VARSA Medya medyumluğu ve wikisızmalar Türkiye, İran ve Dünya Barışı Muhafazakârlık “marka”sı? Füze ümütz! “Van münütz!” Çin'in hafızası ve küresel sistem Kutlu veda Öznellik Öz’neliktir! Hz. İnsan, Hz. Peygamber ve emanet Said Nursi ve tesettür İmam, Örtünme ve Nur Suresi Din duble “yol” mu demekti? Gelenek, mankurt ve reform Aylardan şubat günlerden cuma Alaturkalıktan Kolaturkalığa gelenek Gelenek mürtedi ve kimlik Namus, Kanun ve Fazilete Dair İman "terakkiye" destek midir? Yılmayacağız... ÜÇ TARZ-I MAHALLE VE HAL Hoş geldin, Şeytan! OSMANLI VE NEO-OSMANLI DAYILAR VE DAYILANMALAR Türkiye’de muhafazakârlık ve Dr. Faustus Tesettür neyi örtüyor? Milat oluşturmak Yahudilik bir din mi yoksa ırk mıdır? Tarih satrancını asıl kim oynuyor? Mahalle ve getto Tanrı, totem ve muta nikahı Orta Doğu’mların ebesi ŞOFÖR MAHALLİ BASKISI KÜRESEL İSLAMCILIK RENAN'I VE KENDİMİZİ AŞMAK Medine Vesikası Türk solculuğu ve İslamcılığı Batı’k düşüncelerin Doğu’şu BATI'NIN DEĞERLERİ EVRENSEL MİDİR? NEO-MUHAFAZAKÂRLIK VE YİN-YANG Karadul KEDİLER VE FARELER “Erkekliğin” yasası, “kadınlığın” tasası ON ADIMDA LİBERAL OLMA TÜYOLARI Neden Federasyon? Kaburga kemiklerimdeki sızı? Ortadoğu ve Darbeler "Küreselleşme "millet"e neden karşıdır? TURNUSOL Ya 12 Eylül sonrası? (II) Ya 12 Eylül sonrası? 12 Eylül darbesine nasıl gelmiştik? (II) 12 Eylül darbesine nasıl gelmiştik? (I) Kim ne der? Ne zaman ki…
NAMAZ VAKİTLERİ
Gazete Manşetleri
Yol Durumu
BURÇ YORUMLARI
  • KOÇ
    Koç Burcu
  • BOĞA
    Boğa Burcu
  • İKİZLER
    İkizler Burcu
  • YENGEÇ
    Yengeç Burcu
  • ASLAN
    Aslan Burcu
  • BAŞAK
    Başak Burcu
  • TERAZİ
    Terazi Burcu
  • AKREP
    Akrep Burcu
  • YAY
    Yay Burcu
  • OĞLAK
    Oğlak Burcu
  • KOVA
    Kova Burcu
  • BALIK
    Balık Burcu
ANKET OYLAMA TÜMÜ
E-Bülten Kayıt
ARŞİV ARAMA