Romalıları, Persleri, Aztekleri, Mayaları ve Japonları samazsak, bugün dünyanın hemen her bölgesindeki topulmlar; on binlerce yıl öncesinin göçleriyle bugünkü yerleşik hallerini almışlardır...
Özellikle Orta Asya kavimler göçüyle; bugün dünya yüzünde yaşamakta olan yüzü aşkın ırkın kaderi belirlenmiştir. Ancak her kavim, Mezopotamya'ya, Anadolu'ya ve Doğu Avrupa'ya yerleşen topluluklar kadar şanslı değillerdir.
Bunlardan biri de Samiler'dir. Esasen göçleri in kısa süren ırktır. M.Ö. 2500'lü senelerin ortalarına kadar, bugünkü Sibirya'nın ortalarında ve kuzeyinde yaşayan Samiler, soğuk iklimin en verimli topraklarında kurdukları bereketli hakimiyeti çekemeyen diğer bölge topluluklarınca, baskı ve zulümle sürekli göç etmek zorunda kalmışlardır. Zamanla'da, Skandiniavinaskara(İskandinavya) denilen bölgenin çok kuzeyinde yerleişk düzene geçmişlerdir.
Norveç ve İsveç'in Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan bölgelerinde çok eski tarihlerden bu yana yaşamakta olan Samiler ya da Laponlar; ilginç bir karekteristiğe sahip olarak, Avrupa ırklarında Anadolu toplumlarına en benzeyen ırktır.
Laponların günümüzdeki sayıları 60.000 kadardır ve %70'i Ural dil ailesine bağlı Sami dili olan Laponca konuşur.
Laponların temel uğraşı,ren geyiği yetiştiriciliğidir. Ren geyiğinin derisinden özel elbiseler, çadırlar ve yemekler yapmaktadırlar. Bu nedene de, ren geyiği onlar için kutsiyet taşır, ancak bu tapama sınırını zorlayacak kadar ileri boyutta değildir.
Topraklarında yaklaşık olarak 750-800 bin civarında ren geyiği vardır. Ren geyiği derisinedn yapılan 'Lapon Çadırları' dünyaca ünlüdür.
Laponların dokuma giysilerinin kullanışlı ve güzel olması dikkat çeker. Laponların kendi bayrakları, ulusal marşları ve ulusal günleri vardır. İlginçtir, yılın belli aylarında, gündönümlerinde oruç benzeri, sadece su içerek nefis terbiye ettikleri bir ibadetleri, yine yılda iki kez gök tanrıya adayarak kestikleri ve etini dağıttıkları bir kurban rtüğeli de vardır.
Lapon tarihi
Toplam 80.000 – 100.000 arası nüfusa sahip olan bu halk, kendilerine Lapyalı denmesini kesinlikle hoşlanmamışlardır; zira ‘Lapp’ yama anlamına geliyor ve Samiler rengarenk giysileri dolayısıyla kendilerine verilen bu ad ile, alay edildiğini düşünmüşlerdir.
Vikingler ve onları takip eden ortaçağ yıllarında en kalabalık toplumun Samiler olduğu biliniyor. Bu yıllarda Vikinglerle sürekli savaş halinde olan Samiler, Vikingler tarafından kutup dairesi dolaylarına doğru sürülürler. Bir süre sonra dünyayı keşfe çıkan Vikingler, Samilerin ticaret ortağı haline gelirler.
17. yüzyıldan itibaren Norveç ve İsveç krallıkları tarafından, asimile edilmeye başlanan halk, animist geçmişlerini bırakarak, Hıristiyanlığı seçmeye zorlanır, dillerini konuşmaları yasaklanır. İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya ulusal sınırlarının çizilmesinden sonra, Samiler yaşamak zorunda oldukları ülkenin kültürüne ve diline adapte olmak zorunda kalırlar.
1956’da Finlandiya, İsveç ve Norveç te yaşayan Samiler, Kuzey Sami Konseyini kurduktan sonra hakları için mücadele etmeye başladılar ve bugün bu ülkelerde resmi olarak azınlık statüsünde olsalar, dillerini ve kültürlerini okullarında öğrenebilseler de, halen toprak ve doğal kaynaklar konusundaki mücadeleleri sürmektedir.
1900'lü yıllarda soykırıma uğradığı ve zorla kısırlaştırıldığı iddia edilmiştir.
En bilinen Sami müzikleri, İngiliz edebiyatında da rastlanan “joik”lerdir. Joiklerde taklit önemli bir yer tutar. Sözleri özellikle ruhani konularla ilgilenir.
Lavu denen diğer bir şarkı türünün şiirsi sözleri vardır. Vuelie’ler ise bir kişi ya da olayın müzik eşliğinde anlatılmasıdır. Bu üç müzik türü de halen Samiler arasında biliniyor. Genç kuşaklar ise modern ritm aletleri ile müziklerini besliyorlar. Yerli çalgılar son derece ilkel. Bir ağaç parçasına ya da bir boynuza tel gerilerek yapılıyor. Müzisyen, telin boyu ve gerginliği ile oynayarak nota üretiyor.
Samiler, Enigma isimli müzik grubunun kendi müziklerini tanıttığını düşünüyorlar. Ayrıca ünlü caz saksafoncusu Jan Garbarek’in “Legend Of The Seven Dreams” albümünde Sami melodileri Finlandiya’da yaşayan Sami sanatçı Nils-Aslak Valkeapää’nın eşliği ile çalınıyor. Yine Norveç’te yaşayan Marie Boine de Peter Gabriel’in albümlerinden tanınıyor. Sami müziğinde Şaman ayinleri de önemli bir yer tutuyor.
TUNÇDAL IŞIN / BALKAN HABER AJANSI
